Umowa o dzieło – omówienie

Co to jest umowa o dzieło?

Umowa o dzieło uregulowana jest w tytule XV Kodeksu cywilnego (art. 627 – 646). Zawierając umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Jako że umowa o dzieło jest umową rezultatu, jej przedmiotem jest powstanie konkretnego i indywidualnie oznaczonego w umowie rezultatu w postaci zamawianego przez kontrahenta dzieła. Charakterystyczny dla tej umowy jest brak zależności między stronami, co odróżnia umowę o dzieło od umowy o pracę.

Jeżeli chodzi o elementy konieczne umowy o dzieło, jest to przede wszystkim określenie dzieła, do wykonania którego zobowiązany jest przyjmujący zamówienie. Przedmiot świadczenia stanowić może stworzenie dzieła bądź przetworzenie go do takiej postaci, w której wcześniej nie istniało. W każdym przypadku chodzi o wytwór przyszły, który nie istnieje w momencie zawarcia umowy. Może to być zarówno przedmiot materialny, jak obraz czy rzeźba, jak i niematerialny, jak napisanie artykułu czy przeprowadzenie wywiadu. Konieczne jest też wskazanie w umowie konkretnych cech dzieła. Rezultat powinien odpowiadać osobistym upodobaniom zamawiającego, co różni umowę o dzieło od przykładowo umowy sprzedaży, w której kupujący nabywa przedmiot o cechach zaspokajających przeciętnego nabywcę.

Drugim elementem koniecznym umowy o dzieło jest wskazanie wynagrodzenia za wykonane dzieło. Wynagrodzenie może być określone w umowie wprost lub przez wskazanie podstawy do jego ustalenia. Podstawy te muszą gwarantować trwałą podstawę do określenia w przyszłości wysokości wynagrodzenia. Mogą to być między innymi cenniki, dane statystyczne dotyczące cen, narzuty, bądź też określona godzinowa stawka pracy. Określenie wynagrodzenie w umowie nie jest jednak konieczne. Wystarczająca jest informacja, że ma ona charakter odpłatny. W przypadku gdy wynagrodzenie nie zostanie ustalone, przyjmuje się, że jego wysokość odpowiada wysokości zwykłego wynagrodzenia za dzieło tego rodzaju, czyli opartego o wysokość ustaloną przez strony we wcześniej zawieranych przez nie umowach lub przeciętnego zgodnie z danymi statystycznymi. Gdy niemożliwe jest ustalenie go i w ten sposób, należne będzie wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom przyjmującego zamówienie.

Umowa o dzieło a umowa o zlecenie

Zarówno umowa o dzieło, jak i umowa o zlecenie są umowami cywilnoprawnymi, pomiędzy nimi występują jednak zasadnicze różnice. Podczas gdy umowa o dzieło jest umową rezultatu, to na podstawie umowy zlecenie zleceniobiorca nie jest odpowiedzialny za efekt. Powinien on za to wykonać umowę z należytą starannością. Ponadto, o ile termin na wykonanie dzieła musi być określony, czas wykonania zlecenia może być zarówno określony, jak i nieokreślony. Co więcej, o ile przy umowie o dzieło nie ma obowiązku płacenia składek na ubezpieczenie społeczne, co omówione zostanie w dalszej części artykułu, obowiązek taki może powstać przy zawarciu umowy zlecenia w zależności od tego, czy zleceniobiorca osiągnie minimalne wynagrodzenie z innych źródeł, np. z umowy o pracę. Przy umowie zlecenie należy też obowiązkowo opłacać składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Umowa zlecenie może zostać wypowiedziana w dowolnym momencie, z poszanowaniem regulacji w art. 746 Kodeksu cywilnego. Dla wypowiedzenia umowy o dzieło konieczne jest spełnienie określonych przesłanek, np. gdy przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym.

Więcej na temat umowy o zlecenie znaleźć możesz w naszym poprzednim artykule “Umowa zlecenie – co musisz o niej wiedzieć”.

Umowa o dzieło z przeniesieniem praw autorskich

Zgodnie z art. 52 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jeżeli nie zostanie inaczej zastrzeżone w umowie, to przeniesienie własności wykonanego dzieła nie powoduje automatycznego przejścia autorskich praw majątkowych. Aby zamawiający dzieło mógł więc korzystać z niego w pełnym zakresie, postanowienie takie powinno być zawarte w umowie. Powinno wyraźnie wskazywać na pole eksploatacji, które obejmuje, a więc konkretne sposoby korzystania z dzieła, np. publiczne udostępnianie, tworzenie dodatkowych egzemplarzy, użyczenie osobom trzecim. Prawa autorskie zostaną przeniesione jedynie w takim zakresie, w jakim zostało to wyszczególnione w umowie.

Przeniesienie autorskich praw majątkowych bądź udzielenie licencji może być zarówno odpłatne, jak i nieodpłatne. Zgodnie z art. 43 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jeśli umowa o dzieło zawiera postanowienia o przeniesieniu praw autorskich lub udzieleniu licencji, ale nie przewiduje wyraźnie nieodpłatności, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. Jeżeli jego wysokość nie została wskazana w umowie, określa się ją z uwzględnieniem zakresu udzielonego prawa oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu. Do wynagrodzenia z tego tytułu możliwe jest skorzystanie z 50% kosztów uzyskania przychodu, wówczas podatek dochodowy uiszczany jest w wysokości 17% od połowy dochodów uzyskanych z tytułu udzielenia prawa.

Umowa o dzieło między osobami fizycznymi

Przepisy nie zabraniają zawierania umowy o dzieło między osobami nieprowadzącymi działalności gospodarczej. Fakt, że umowa o dzieło zawarta została między osobami fizycznymi wpływa jednak na sposób jej rozliczania. Zamawiający będący osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej nie pełni roli płatnika w rozumieniu ustawy o PIT, nie będzie więc odprowadzana zaliczka ani zryczałtowany podatek.

W tej sytuacji to  wykonawca dzieła zobowiązany jest do wykazania dochodu w swoim zeznaniu rocznym i uiszczenia podatku. Jako że możliwe jest zastosowanie kosztów uzyskania przychodu, wykonawca płaci podatek jedynie od części wynagrodzenia. Opodatkowaniu podlegać będzie więc jedynie nadwyżka, znajdująca się powyżej odliczonych 20% zryczałtowanych kosztów uzyskania przychodu (lub 50%, jeżeli umowa przewiduje przekazanie praw autorskich). Przychód uzyskiwany z tego tytułu stanowi przychód uzyskany z innych źródeł, który podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych i rozliczany jest w ramach zeznania rocznego.

Podatek dochodowy

Sytuacja wygląda inaczej, gdy zamawiający prowadzi działalność gospodarczą. Wówczas może być on uznany za płatnika i być zobowiązanym do pobrania i odprowadzenia zaliczki na podatek dochodowy oraz sporządzenia informacji PIT-11, w zależności od wysokości wynagrodzenia ustalonej w umowie o dzieło.

W przypadku, gdy umowa zawierana jest z osobą niebędącą pracownikiem płatnika, a określone w niej wynagrodzenie nie przekracza 200 zł, od przychodów osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą odprowadza się z tytułu umowy o dzieło zryczałtowany podatek dochodowy (bez potrącenia kosztów uzyskania przychodów) w wysokości 17% przychodu. Nie jest wówczas konieczne przygotowywanie przez pracodawcę rocznej deklaracji PIT-11.

Jeżeli wynagrodzenie z tytułu umowy o dzieło przekracza kwotę 200 zł lub wykonawca nie jest pracownikiem płatnika, podatek rozliczany jest na zasadach ogólnych. Podatek od umowy o dzieło wynosi 17% wynagrodzenia. Za podstawę przyjmuje się kwotę brutto pomniejszoną o miesięczne koszty uzyskania przychodu (w wysokości w 20% lub 50%). Na podstawie art. 41 ustawy o PIT pracodawca musi wówczas pobrać i wpłacić zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych na konto Urzędu Skarbowego, a także przygotować deklarację PIT-11. Wykonawca natomiast będzie musiał wykazać uzyskane dochody za wszystkie umowy o dzieło zawarte w danym roku podatkowym w swoim zeznaniu rocznym.

Składki i ubezpieczenie

Sam fakt zawarcia umowy o dzieło nie rodzi obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe) czy zdrowotne. Wyczerpująca lista umów cywilnoprawnych podlegających obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym znajduje się w art. 6 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i są to m.in. umowa agencyjna czy umowa zlecenia (więcej na ten temat w artykule “Umowa zlecenie – składki ZUS”).

Obowiązek opłacania składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu umowy o dzieło powstaje jednak wtedy, gdy wykonawca dzieła:

• zawarł umowę ze swoim pracodawcą lub wykonuje dzieło na rzecz swojego pracodawcy,
• wykonawca otrzyma wynagrodzenie równe co najmniej minimalnemu wynagrodzeniu w danym roku łącznie z tytułu umowy o dzieło i umowy o pracę.

Oznacza to jednocześnie, że jeżeli wynagrodzenie wykonawcy, który przyjął zamówienie na rzecz swojego pracodawcy jest niższe niż minimalne wynagrodzenie za dany rok przeliczone na miesiąc, ubezpieczenie społeczne będzie dobrowolne.

ZUS – nowelizacja

1 stycznia 2021 r. wszedł w życie przepis, zgodnie z którym należy zgłaszać w ZUS informację o zawartej umowie o dzieło w ciągu 7 dni od dnia jej zawarcia. Obowiązek ten nałożony został zarówno na płatników składek, jak i osoby fizyczne, którzy zlecają wykonanie umowy o dzieło osobie nie pozostającej z nimi w stosunku pracy. Co istotne, zgłoszenie to nie powoduje obowiązku zgłoszenia wykonawcy umowy do ubezpieczeń społecznych ani ubezpieczenia zdrowotnego. Informacja o zawieranych umowach przekazywana będzie również ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych.

Zmiany dokonane zostały w art. 36 ust. 17 oraz art. 45 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Wprowadziła je ustawa z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw. Zgodnie z uzasadnieniem do ustawy, celem zmiany jest umożliwienie ZUS weryfikowania istnienia obowiązku ubezpieczeń społecznych osób wykonujących umowy o dzieło, a więc umów, które w przeciwieństwie do umów zlecenia nie stanowią tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń ZUS. Informacje o zawieranych umowach o dzieło ewidencjonowane będą na koncie płatnika składek.

Zgłoszenie następuje na specjalnym formularzu RUD, który stanowi załącznik nr 24 do rozporządzenia Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 20 grudnia 2020 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego…). W formularzu tym należy wskazać dane identyfikacyjne oraz adres zamawiającego i wykonawcy, a także następujące dane dotyczące samej umowy o dzieło: przedmiot umowy, data jej zawarcia oraz data rozpoczęcia i zakończenia wykonywania dzieła.

Przedawnienie

Zgodnie z art. 646 roszczenia wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem 2 lat od dnia oddania dzieła. Jeżeli dzieło nie zostało oddane, roszczenia przedawniają się z upływem 2 lat od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane. W zakresie roszczeń związanych z odpowiedzialnością przyjmującego zamówienie za wady dzieła, zastosowanie znajdują terminy o rękojmi przy sprzedaży.