Zawarcie umowy przez internet bez podpisu – kiedy jest ważna?
W czasach postępu technologicznego spora część życia każdego z nas toczy się w internecie. Korzystamy z różnych rozwiązań usprawniających codzienne czynności. Coraz chętniej zamiast tradycyjnej wizyty w urzędzie wybieramy możliwość załatwienia sprawy online, a zamiast spotkania “na żywo” – wideokonferencję. Nie dziwi więc, że na popularności zyskuje również zawieranie umów przez internet. Przeniesienie tego obszaru do świata online niesie wiele korzyści i pomaga usprawnić często żmudne procesy wymiany papierowych dokumentów. Niezależnie od tego, z jakiego narzędzia do zawierania umów przez internet korzystamy, warto poznać ogólne reguły panujące w świecie umów online.
Spis treści
Czym jest umowa?
Zanim przejdziemy do głównego tematu, należałoby przybliżyć, czym w ogóle jest umowa. Umowa to porozumienie, w którym co najmniej dwie strony regulują swoje prawa i obowiązki. Od umów należy odróżnić jednostronne oświadczenia woli, dla skuteczności których potrzebne jest ich złożenie wyłącznie przez jeden podmiot (na przykład oświadczenie o odrzuceniu spadku).
W polskim prawie istnieje szereg umów nazwanych, czyli takich, które zostały wprost uregulowane w przepisach prawa. Mowa tu na przykład o umowie najmu, umowie sprzedaży, umowie o dzieło, czy umowie zlecenie. Nie oznacza to jednak, że katalog umów możliwych do zawarcia jest zamknięty. W polskim prawie obowiązuje zasada swobody umów, która oznacza, że strony dysponują dużą swobodą jeśli chodzi o kształtowanie treści wzajemnych praw i obowiązków. Możliwe jest zatem chociażby łączenie elementów typowych dla różnych umów. Przykładowo, umowa o dzieło oprócz charakterystycznych dla niej postanowień, może regulować także chociażby kwestię przeniesienia praw autorskich (a zatem zawierać elementy umowy o przeniesienie praw autorskich, umowy licencji itd.).
Oświadczenie woli
Dla tematu umów, kluczowym pojęciem jest oświadczenie woli. Zrozumienie jego znaczenia z pewnością pomoże sprawniej poruszać się w temacie zawierania umów oraz interpretowania ich treści. O oświadczeniu woli można przeczytać tutaj: https://www.umownik.pl/oswiadczenie-woli-co-to-jest/
W tym miejscu należy tylko krótko przypomnieć, że z oświadczeniem woli mamy do czynienia w sytuacji, gdy dana osoba komunikuje swoją wolę z zamiarem wywołania określonych skutków prawnych, czyli następstw przewidzianych przepisami prawa. Do takich następstw zalicza się m.in. powstanie stosunku prawnego, czyli na przykład zawarcie umowy. Jak już wspominano, umowa ma charakter co najmniej dwustronny, a do jej zawarcia potrzebne jest złożenie zgodnych oświadczeń woli przez wszystkie strony.
Zawarcie umowy przez internet
Wiedząc już czym jest umowa, należy zastanowić się czy złożenie oświadczeń woli prowadzących do zawarcia umowy możliwe jest przez internet. Kodeks cywilny w żadnym z przepisów nie posługuje się słowem “internet”. Czy to oznacza, że w polskim prawie w ogóle nie przewidziano takiego sposobu zawarcia umowy? Oczywiście nie.
Zawarcie zdecydowanej większości umów możliwe jest przez internet, a to głównie za sprawą art. 60 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym:
“Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli).”
Kiedy umowa jest ważna?
Na kwestię ważności umowy wpływa wiele elementów. Nieco upraszczając to zagadnienie można wskazać, że umowa jest ważna, gdy:
- strony umowy mają zdolność do czynności prawnych, tj. zdolność nabywania praw i zaciągania zobowiązań we własnym imieniu,
- zachowano odpowiednią formę umowy,
- nie wystąpiły wady oświadczeń woli,
- złożone oświadczenia woli nie są sprzeczne z ustawą, z zasadami współżycia społecznego ani nie mają na celu obejścia ustawy.
Przeczytaj również o tym, kiedy umowa jest nieważna.
Forma czynności prawnych a zawarcie umowy przez internet
Jedną z ważniejszych kwestii w kontekście umów zawieranych przez internet jest wymóg zachowania właściwej formy czynności prawnych. Zasada swobody umów, o której była mowa powyżej, może bowiem w tym zakresie doznawać pewnych ograniczeń. Zasadniczo strony mogą zawrzeć umowę w dowolnie wybranej formie, na przykład ustnej. Jeśli jednak dla danego rodzaju umowy przepisy zastrzegają formę szczególną, brak jej zachowania może oznaczać bardzo dotkliwą sankcję – nieważność umowy.
Szczegółowa regulacja znajduje się w art. 73 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym:
“§ 1. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej formę pisemną, dokumentową albo elektroniczną, czynność dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa przewiduje rygor nieważności.
§ 2. Jeżeli ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną, czynność dokonana bez zachowania tej formy jest nieważna. Nie dotyczy to jednak wypadków, gdy zachowanie formy szczególnej jest zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej.”
Powołany przepis wprost wyróżnia następujące formy czynności prawnych:
Dodatkowo w § 2 mowa o “innych formach szczególnych”, czyli tzw. “kwalifikowanych formach szczególnych”, do których możemy zaliczyć m.in.:
- formę aktu notarialnego,
- formę z datą pewną,
- formę pisemną z podpisem notarialnie poświadczonym.
Jak łatwo zauważyć, ryzyko tego, że umowa zawarta w niewłaściwej formie będzie nieważna dotyczy zasadniczo kwalifikowanych form szczególnych, czyli tych, wymienionych w drugiej grupie powyżej. Przykładowo, nieważna będzie umowa sprzedaży nieruchomości zawarta w formie pisemnej. Dlaczego? Ponieważ zgodnie z art. 158 kodeksu cywilnego umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Skoro akt notarialny należy do grupy tzw. “kwalifikowanych form szczególnych”, to brak zachowania tej formy powoduje nieważność umowy.
A co w takim razie z zawieraniem umów przez przez internet bez podpisu? Kiedy jest to możliwe?
Umowa przez internet to zasadniczo umowa w formie dokumentowej lub elektronicznej. Forma dokumentowa jest formą zdecydowanie mniej rygorystyczną niż forma elektroniczna. W przeciwieństwie do formy elektronicznej, forma dokumentowa nie wymaga użycia kwalifikowanego podpisu elektronicznego. Forma dokumentowa w internecie może zostać zachowana chociażby przez wysłanie wiadomości mailowej, czy wypełnienie formularza umieszczonego na stronie internetowej. Ważne jednak, żeby za każdym razem możliwe było ustalenie tożsamości osoby składającej oświadczenie w formie dokumentowej. Warunki formy dokumentowej spełniać więc będzie na przykład wysłanie wiadomości z adresu poczty e-mail przypisanego do konkretnej osoby, opatrzenie wiadomości mailowej imieniem i nazwiskiem tej osoby.
Umowa przez internet w formie dokumentowej to zatem przykładowo umowa sprzedaży używanego aparatu cyfrowego zawarta w toku negocjacji mailowych sprzedawcy i nabywcy, w trakcie których strony uzgodniły wszystkie konieczne elementy umowy, m.in. cenę.
Umowa przez internet bez tradycyjnego podpisu może też zostać zawarta w formie elektronicznej. Co ważne, taka umowa będzie równoważna w skutkach z umową zawartą w formie pisemnej.
Forma elektroniczna jest zachowana, jeżeli:
- złożono oświadczenie woli w postaci elektronicznej (a więc przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej) oraz
- opatrzono to oświadczenie kwalifikowanym podpisem elektronicznym.
Zawarcie umowy przez internet w formie elektronicznej może więc nastąpić poprzez wymianę dokumentów podpisanych kwalifikowanym podpisem elektronicznym.
Kwalifikowany podpis elektroniczny
Kwalifikowany podpis elektroniczny jest najbardziej rozwiniętą formą podpisu elektronicznego. Przydaje się nie tylko do zawierania umów przez internet, ale także m.in. w rozmaitych sprawach urzędowych. Jest to rozwiązanie dostarczane przez podmioty komercyjne. Zazwyczaj w skład zestawów do składania kwalifikowanego podpisu elektronicznego wchodzi czytnik i karta kryptograficzna. Na rynku można jednak zakupić także zestawy funkcjonujące bez konieczności posiadania karty i czytnika. Kwalifikowany podpis elektroniczny wykorzystuje specjalny certyfikat, czyli elektroniczne poświadczenie, które przyporządkowuje dane służące do uwierzytelnienia podpisu elektronicznego do danej osoby.
Jak podpisać umowę przez internet?
Mówiąc o podpisywaniu umów przez internet, nie mamy oczywiście na myśli tradycyjnego odręcznego podpisu. W zależności od tego, którą formę zawarcia umowy przez internet wybierzemy – dokumentową, czy elektroniczną, musimy spełnić różne warunki, by móc mówić o tym, że dana umowa została zawarta. Zawarcie umowy w formie dokumentowej może zatem nastąpić przez wymianę wiadomości mailowych, w formie elektronicznej natomiast – przez wymianę dokumentów podpisanych kwalifikowanym podpisem elektronicznym.
Czy umowa przez internet jest ważna?
Na ważność umowy zawartej przez internet, jak i każdej innej umowy, ma wpływ wiele czynników. Zasadniczo jednak umowa zawarta przez internet bez podpisu będzie ważna, o ile dla zawarcia danej umowy przepisy prawa nie przewidują formy szczególnej. Rozważmy to na dwóch przykładach – umowy sprzedaży nieruchomości oraz umowy przeniesienia praw autorskich.
Jak już wcześniej wskazywano, dla ważności umowy sprzedaży nieruchomości wymagane jest zachowanie formy aktu notarialnego. To oznacza, że sprzedaż domu przez internet nie jest możliwa i to niezależnie od tego, czy taka umowa miała zostać zawarta w formie dokumentowej, czy też elektronicznej.
Nieco inaczej wygląda dopuszczalność przeniesienia praw autorskich przez internet. Zgodnie z art. 53 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności. To oznacza, że o ile zawarcie takiej umowy przez internet przy wykorzystaniu formy dokumentowej nie będzie możliwe, o tyle przy wykorzystaniu formy elektronicznej już tak. Będzie tak dlatego, że zgodnie z art. 781 § 2 kodeksu cywilnego, oświadczenie woli złożone w formie elektronicznej jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej. Umowa przeniesienia praw autorskich zawarta przez internet i opatrzona kwalifikowanymi podpisami elektronicznymi będzie wobec tego ważna.
